Мастак са "страўніка кіта" — пра новых геніяў і культурную Беларусь

Да Міхаіла Гуліна СМІ праявілі цікавасць дзякуючы ягонай акцыі "Іона". Гэты перформанс адбыўся ў верасні ў рамках фестывалю public art "Адкрытае месца"/Open city у Любліне. Гулін тры дні знаходзіўся ў "страўніку кіта", як прарок Іона, і тым самым прыцягваў увагу людзей да пытанняў ізаляцыі — самаізаляцыі чалавека, самаізаляцыі Беларусі і гаджэтаізаляцыі.

Еўрарадыё паразмаўляла з мастаком пра досвед, адчуванні, думкі і ў цэлым пра беларускае мастацтва.

— Вы цяпер у Беларусі, можна задаваць пытанні пра палітыку?

— Тут пытанне не пра небяспеку. А ў тым, што ты, як мастак, нібыта і павінен папулярызаваць сваю творчасць, ты чалавек публічны, залежны ад прэсы, а знаходзішся ў вельмі дзіўным стане. Дзіўна, што мы задаёмся такімі пытаннямі, пра што можам і пра што не можам гаварыць. І я нават не ведаю, наколькі яна мае нейкія аналагі. Але, вядома, мае. Мы ў савецкім мінулым.

— Не ў Беларусі можна было б не задумвацца. Чаму вы не едзеце?

— Я знаходжуся ў Беларусі, тут жыву і не збіраўся выязджаць. Я выязджаў у Польшчу толькі для рэалізацыі праекта, і ўсё. Я нават, уласна кажучы, і ў поўнай меры не змог адчуць, добра ці дрэнна на чужыне. Таму што я ўсяго толькі паўтара месяца прабыў за межамі краіны.

— Як гэта, быць мастаком у Беларусі?

— Ну, бягучая сітуацыя вельмі дзіўная. Яна накладвае адбітак на ўсё. Калі па сутнасці справы, мы і няшмат часу знаходзімся ў ёй. Другі год пайшоў, і вельмі складана вызначыць ці гаварыць такімі вось важкімі фразамі "як гэта жыць, як гэта тварыць, як рабіць сучаснае мастацтва".

Напрыклад, я магу сабе дазволіць не выстаўляцца цяпер. Я ведаю многіх мастакоў, у якіх ужо была такая падобная сітуацыя. Яны не могуць выставіць сябе ў Беларусі: цэнзура, эканамічныя прычыны.

Ведаю асабіста шэраг мастакоў, якія проста не могуць рэалізаваць свае праекты, таму што патрэбны пэўны бюджэт. І мастак дастае грошы на гэта з сямейнай кішэні. У іншых краінах ёсць падтрымка фондаў, ёсць падтрымка мецэнатаў. Так што быць мастаком у Беларусі — гэта мець праблемы з рэалізацыяй праектаў, таму што "ну проста няма грошай". І падобная сітуацыя была з маім праектам.

— Давайце пагаворым пра яго. Што гэта было, чаму ў Польшчы?

— Гэты праект я прыдумаў годзе ў 2017-м. Ён быў у сырым выглядзе, без візуалізацыі. Дзесьці праз два гады я там пазнаёміўся з Максімам Крукам, мастаком-пастаноўшчыкам і такім досыць вядомым дэкаратарам. Ён і дапамог мне рэалізаваць гэты праект у поўнай меры.

Я паўдзельнічаў у конкурсе праектаў для Венецыянскай біенале. Але вы ведаеце, як бывае ў Беларусі: яго не адкінулі, не зацэнзурылі, не "заблакавалі". Яго проста нават не прачыталі толкам.

Праект не перамог, таму што ў "спецыялістаў", якія яго ацэньваюць, канкрэтнае мысленне — патрэбны матэрыял, патрэбна скульптура, патрэбны жывапіс. Яны не разумеюць, што ім чакаць ад такіх рэчаў, як інсталяцыя, відэа, перформанс. Але шанц рэалізаваць праект выпаў у Польшчы. Я дачакаўся.

— Як гэта было?

— Сёлета куратарам фестывалю public art у Любліне "Адкрытае месца"/Open space быў запрошаны Андрэй Дурэйка, беларускі мастак і куратар, які жыве ў Дзюсельдорфе, мой добры калега. Ён мне прапанаваў паказаць праект. Спачатку адказалі, што праект складана рэалізаваць, бюджэт вялікі. А потым адзін з мастакоў адмовіўся ад удзелу ў фестывалі, і на мой праект вылучылі дадатковыя сродкі.

Мне за гэта і падабаюцца перспектыўныя практыкі. Так, у цябе можа быць першапачатковы сцэнар, але жыццё заўсёды працуе па-іншаму. Ты не можаш адгадаць кожны свой крок на сто адсоткаў. І гэта добра. У мяне спачатку наогул быў праект пра ізаляцыю, пра праблему сучаснага чалавека і пастаяннага анлайну.

Але потым пачалася сусветная пандэмія, і мая праца змяніла сваё гучанне, схапіла новыя ноткі. Потым на палітычнай сцэне пачаліся дзеянні, і мой праект таксама рушыў далей.

— Вы тры дні былі ў "чэраве кіта", што вам запомнілася?

— Зноў жа, жыццё падкінула дакладна такую гісторыю і на мой аб'ект. З ім не атрымалася поўнай ізаляцыі праз тое, што мой аб'ект быў празрысты і мяне было відаць. Мне давялося камунікаваць з людзьмі.

Хоць я сабе і прыдумаў такія фразы па-польску, па-ангельску: "я не магу з вамі размаўляць", хоць і спрабаваў як мага хутчэй спыніць камунікацыю, тым не менш з незалежных ад мяне прычын яна ўсё ж была. Штодня хтосьці спрабаваў да мяне пралезці туды, людзі спрабавалі неяк узаемадзейнічаць, часам даволі-такі агрэсіўна.

— Ахоўвалі вас?

— Так, паліцыя мяне ахоўвала. У мяне паўсталі праблемы з мясцовай супольнасцю, з моладзевай, з фанатамі мотаспорту. Яны спрабавалі ўздзейнічаць на маю канструкцыю, спрабавалі яе зламаць, дабрацца да мяне.

— Якія водгукі былі на праект?

— Многім маім знаёмым ён быў вельмі блізкі. У Беларусі яго прынялі блізка да сэрца. Шмат людзей за мяне турбавалася і турбуюцца дагэтуль. І вельмі многія пытаюцца пра гэты досвед. Многія перажываюць, нейкія падобныя адчуванні цяпер перажываюць.

— Што перажывае цяпер культурнае асяроддзе ў Беларусі? Падобна да вашай ізаляцыі?

— Зноў жа, хачу сказаць далікатна. Цяпер вельмі адчуваецца напружанне, я бачу маштабы адтоку людзей. Я нават за час акцыі ў Польшчы паспеў сустрэць велізарную колькасць культурных дзеячаў. Перадавых культурных дзеячаў, з якімі яшчэ нядаўна бачыўся ў краіне. Я займаю такую пазіцыю: гэтую гісторыю зараз пражыць і дзе геаграфічна яе пражыць — гэта ўжо сапраўды не мне вызначаць і дакладна не камусьці іншаму.

Гэта значыць, ты павінен сам для сябе вызначыць. Кожны для сябе цяпер вызначае сваё месца і наколькі яму хапае сіл душэўных і фізічных знаходзіцца ў тым ці іншым месцы.

Я не раблю канкрэтнай заявы "не выязджайце". Культурны пласт разбураецца, і я вельмі песімістычна настроены, але тым не менш казаць чалавеку, што ты павінен рабіць так і так, паступаць вось так і так, я не маю права.

— Сітуацыя зможа нарадзіць новых беларускіх геніяў? Як кветачкі праз асфальт.

— "Нарадзіць" гэта гучна сказана. Але высвеціць нейкіх людзей — так, дакладна можа. Больш таго, яна ўжо высвечвае. Я пачаў цаніць чалавечыя якасці — дабрыню, самаахвяраванне, вернасць. Яны выйшлі на пярэдні план.

Ты пачынаеш штосьці больш цаніць, людзі пачынаюць штосьці прыкмячаць, і так высвечваюцца новыя імёны. Яны ўжо падсвечаныя і ёсць, але стануць больш прыкметныя.

— На каго звярнуць зараз увагу?

— Ну я зноў назаву імёны, а ці не нашкодзіць гэта чалавеку? Але калі так гаварыць, успамінаць, як за апошні год мянялася маё светаадчуванне, гэта быў такі гурт Nizkiz, які да гэтага не быў у маіх фаварытах.

Або з'явіўся вельмі добры мастак-плакатыст, ён хвосткі, жорсткі, цікавы, і гэта ўжо маладая генерацыя, маладзейшая за Уладзіміра Цэслера, — Юрый Лядзян.

Ёсць яшчэ дзве маладыя мастачкі, якія зрабілі ў свой час невідавочныя акцыі, але мне здаецца, што яны спрацавалі і гэтыя мастачкі заслугоўваюць сваёй долі прызнання: Ульяна Няўзорава, Надзя Саяпіна.

Цяпер усё бурліць: і фатографы, і мастакі, і музыкі, і паэты, іх шмат у цені, іх хочацца падсвяціць, але баюся нашкодзіць.

Я выпадкова прачытаў на расійскім рэсурсе пра Руфіну Базлову, пра якую ніхто не ведаў, а тут яна раптам становіцца галоўнай мастачкай гэтага перыяду. Вельмі цікавыя праекты нараджаюцца ў Польшчы — тая самая Яна Шостак, вельмі цікавая і актыўная. І ўсе цяпер так уключыліся ў інфаполе, чаму я вельмі рады. І з ходу вось так змог такія прыклады і гісторыі расказаць.