Што павінен змяніць Кіеў у стаўленні да Беларусі як мага хутчэй

24 лютага 2022 года Беларусь разам з Расіяй зрабілася для Украіны дзяржавай-агрэсарам. Усе дасягненні ў беларуска-ўкраінскіх адносінах апошніх 30 гадоў фактычна ануляваныя. І гаворка не толькі пра палітыку. Адбылося радыкальнае змяненне ўспрымання Беларусі ў масавай свядомасці ўкраінцаў.

Напад на ўкраінскія гарады з тэрыторыі Беларусі зрабіўся траўмай для ўкраінцаў на доўгія гады, пасля чаго адносіны паміж народамі давядзецца адбудоўваць практычна з нуля.

Навуковы супрацоўнік Варшаўскага ўніверсітэта Аляксандр Шаўчэнка тэзісна напісаў, што павінен змяніць Кіеў у стаўленні да Беларусі як мага хутчэй, каб не даць пасварыць беларусаў і ўкраінцаў канчаткова. Яго артыкул, які грунтуецца на дакладзе аналітычнай групы "Беларусь у рэгіёне" Варшаўскага ўніверсітэта апублікавала "Еўрапейская праўда".

Беларускі інтарэс Украіны

Аб'ектыўным інтарэсам Украіны з'яўляецца само існаванне незалежнай Беларусі. Тут можна прытрымлівацца папулярнай у Польшчы формулы, паводле якой існаванне незалежных краінаў на прасторы ULB (Украіна, Літва, Беларусь) з'яўляецца аб'ектыўным інтарэсам Польшчы. Украінскі інтарэс у гэтым сэнсе цалкам супадае з польскім.

Магчымае ўключэнне Беларусі ў склад Расіі будзе азначаць больш за 1000 кіламетраў расійска-ўкраінскай мяжы на поўначы Украіны і далейшае ўзмацненне расійскага ўплыву ў рэгіёне. З іншага боку, кожны крок да паслаблення залежнасці Беларусі ад Расіі таксама аслабляе імперскія амбіцыі і магчымасці Расіі.

Відавочна, што знойдуцца галасы, якія скажуць, што незалежнасць Беларусі — гэта справа беларусаў, і гэта правільна. Але пакуль незалежнасць Беларусі застаецца аб'ектыўным украінскім інтарэсам, гэта таксама будзе пытаннем бяспекі Украіны і яе будучыні.

Польшча зразумела гэта яшчэ ў пачатку дзевяностых, таму канал "Белсат" працуе там ужо 15 гадоў на дзяржаўныя сродкі, ёсць шмат стыпендый для беларускіх студэнтаў, а для грамадзянаў Беларусі спрасцілі атрыманне пастаяннага віду на жыхарства, а не дэпартавалі іх з краіны. Гэта стратэгічнае бачанне сітуацыі і рэалізацыя ўласнай стратэгіі, якая рана ці позна дасць свае вынікі.

Украіна вырачаная быць суседкай Беларусі, а значыць, аб'ектыўная зацікаўленасць у існаванні незалежнай Беларусі будзе для Украіны пастаяннай. Гэта, у сваю чаргу, азначае неабходнасць распрацаваць доўгатэрміновую стратэгію ўласнай палітыкі ў дачыненні да Беларусі. А гэта патрабуе як мінімум невербальнага стаўлення да Беларусі з боку грамадзянаў Украіны, у тым ліку тых, хто пацярпеў і цяпер пакутуе ад ракет, пушчаных з тэрыторыі Беларусі. Такім чынам, першай задачай грамадзянскай супольнасці ва Украіне і Беларусі з'яўляецца прадухіленне варожасці паміж сабой, ад якой выйграе толькі Масква.

Прынцыпы будучых статсункаў з Беларуссю

Пасля 24 лютага прадстаўнікі ўкраінскай улады розных узроўняў неаднаразова звярталіся да беларускага народа.

Чырвонай лініяй у гэтых зваротах і апеляцыях з'яўляюцца вельмі канкрэтныя тэзісы. Першы — гэта не вайна беларусаў, Беларусь уцягнутая ў гэтую вайну марыянеткавым урадам Пуціна і Лукашэнкі. Другі — беларусы маюць магчымасць прадухіліць уцягванне ўласнай арміі ў баявыя дзеянні супраць Украіны. Іх можна лічыць пазіцыяй украінскіх уладаў адносна ўдзелу Беларусі ў расійскай агрэсіі. Адштурхоўваючыся ад гэтай пазіцыі, у будучыні можна будзе аднавіць адносіны Украіны з дэмакратычнай Беларуссю.

На чым будуць будавацца будучыя ўкраінска-беларускія адносіны? Незалежная Беларусь — гэта нацыянальны інтарэс Украіны. Гэта фундаментальны тэзіс, з якога павінны пачынацца будучыя беларуска-ўкраінскія адносіны. Пры гэтым ён застанецца актуальным як у выпадку падзення рэжыму Лукашэнкі пасля заканчэння расійска-ўкраінскай вайны, так і ў выпадку, калі яму ўдасца ўтрымацца ва ўладзе. Гэта толькі паўплывае на механізмы таго, як Украіна будзе падтрымліваць незалежнасць Беларусі, але сам гэты інтарэс застанецца нязменным пры любых абставінах.

Наступны — прызнанне Беларусі акупаванай дзяржавай як мінімум з 23 верасня 2020 года — у дзень "інаўгурацыі" Лукашэнкі. З боку Украіны гэта было б натуральным крокам, бо Кіеў не прызнае вынікі выбараў у жніўні 2020 года.

Улічваючы ўдзел расійскіх прапагандыстаў і сілавікоў у падаўленні пратэстаў у Беларусі і сталая прысутнасць расійскіх войскаў у краіне з тых часоў, ва Украіны ёсць усе падставы прызнаваць Беларусь акупаванай дзяржавай. Гэта дазволіла б вырашыць пытанне пра адказнасць Беларусі за ўдзел у ваеннай агрэсіі проста цяпер, усклаўшы яе на прадстаўнікоў рэжыму Лукашэнкі. Першым крокам на гэтым шляху павінен зрабіцца разрыў дыпламатычных адносінаў з рэжымам Лукашэнкі.

Яшчэ адзін момант — аддзяленне беларускага народа ад рэжыму Лукашэнкі. Украінскія ўлады прытрымліваюцца гэтага прынцыпу на ўзроўні рыторыкі. З іншага боку, псіхалагічная траўма ўкраінцаў, якія цярпяць расійскія ракетныя ўдары з боку Беларусі, застанецца на гады, таму нават пасля заканчэння вайны тэзіс пра тое, што гэта была вайна Пуціна і Лукашэнкі, а не беларускага народа, застанецца актуальным.

Беларусы ўдзельнічаюць у барацьбе ўкраінцаў за свабоду як мінімум з 2014 года. Адной з першых ахвяраў рэжыму Віктара Януковіча падчас падзеяў Еўрамайдану зрабіўся 25-гадовы беларус Міхаіл Жызнеўскі. Гэтую смерць можна лічыць своеасаблівай адпраўной кропкай.

У ліпені 2014 года быў сфармаваны полк беларускіх добраахвотнікаў "Пагоня", які ваяваў на баку Украіны на Данбасе. А ў чэрвені 2015 года з'явілася тактычная групоўка "Беларусь". Пасля 24 лютага беларускія воінскія часці былі аб'яднаны ў батальён імя Кастуся Каліноўскага, які цяпер ваюе ў складзе Узброеных сілаў Украіны.

Не варта забываць і пра барацьбу беларусаў унутры краіны. Самым яркім прыкладам гэтага з'яўляецца "чыгуначная вайна", фактычна пачатая адразу пасля поўнамаштабнага расійскага ўварвання ва Украіну. Ва ўмовах разгалінаванай сістэмы спецслужбаў і звязанай з гэтым вялізнай рызыкі такія дзеянні — не менш гераічныя, чым непасрэдны ўдзел у вайне. Таму прыклады такой барацьбы таксама могуць зрабіцца падмуркам для будучых украінска-беларускіх стасункаў.

Адсутнасць антыўкраінскіх настрояў сярод беларусаў з'яўляецца адным з ключавых фактараў, якія зрабілі немагчымым для Лукашэнкі прамое ўцягванне беларускіх вайскоўцаў у вайну Расіі супраць Украіны. Гэта азначае, што былі пачутыя вышэйзгаданыя заклікі ўкраінскіх палітыкаў і ў краіне адкрыўся іншы, нябачны, але вельмі эфектыўны фронт. Гэта яшчэ адзін доказ таго, што гэтая вайна не з'яўляецца вайной беларускага народа.

Апошні тэзіс, які вельмі важны, але які дагэтуль неадназначна ўспрымаецца ва Украіне, — гэта прызнанне Святланы Ціханоўскай паўнапраўнай прадстаўніцай Беларусі.

Прычыны гэтага відавочныя. Акрамя таго, што такое прызнанне існуе з боку большасці заходніх краінаў, Ціханоўская ўжо ў першыя дні пасля расійскага ўварвання зрабіла важную заяву, у якой, па-першае, прызнала, што Лукашэнка зрабіў Беларусь дзяржавай-агрэсарам, па-другое, аддзяліла беларускі народ ад рэжыму, які зрабіўся саўдзельнікам злачынства Расіі, і, па-трэцяе, адкрыта падтрымала Украіну. Пасля яна абвясціла пра стварэнне ў Беларусі антываеннага руху, яшчэ раз падкрэсліўшы, што Лукашэнка з'яўляецца ворагам як для беларусаў, так і для ўкраінцаў, і выказала падтрымку ўкраінскаму народу ў яго барацьбе з расійскай агрэсіяй.

Кіеў мае патрэбу ў новай стратэгіі стасункаў з Беларуссю не менш, чым беларускае грамадства. Бо альтэрнатывай гэтаму можа быць толькі захаванне паўночнага суседа Украіны ў арбіце Расіі.