Мельянцоў: Для вялікіх краін міжнароднага права не існуе

Еўрарадыё: Тое, што беларусы сочаць за тым, што адбываецца ва Украіне і ў Крыме, перажываюць з нагоды тых падзей — зразумела і нармальна. Але, па вялікім рахунку, якім чынам гэты канфлікт нас закранае — і Беларусь, і шараговых беларусаў?

Дзяніс Мельянцоў: Паколькі Беларусь — вайсковы саюзнік Расіі, то, адпаведна, мы маем цэлы стос падпісаных дамоўленасцяў, якія датычаць супольнай групоўкі войск. А беларускае войска — гэта частка Заходняй групоўкі расійскіх узброеных сіл, мы маем супольную рэгіянальную сістэму супрацьпаветранай абароны. Мы ўжо маем некалькі расійскіх вайсковых аб’ектаў у Беларусі, а хутка ў нас яшчэ размесціцца цэлы авіяполк — больш за 20 сучасных знішчальнікаў. Гэта правакуе нарошчванне сілаў і вайсковых сродкаў у рэгіёне — амерыканскія самалёты перакідваюцца ў Літву і Польшчу, праводзяцца вучэнні. І гэта стварае небяспеку: калі ёсць вялікая канцэнтрацыя войскаў, то пагроза канфлікту павышаецца. Да ўсяго, калі пачнецца страляніна, то Расія будзе ваюючай краінай, і яе сілы і сродкі на беларускай зямлі становяцца мішэнню для іншага боку канфлікту.

Што да простых беларусаў, то і тут гэтая сітуацыя нам неабыякавая. Да прыкладу, ужо вядома, што беларускія турысты, якія штогод ездзілі ў Крым, больш туды не паедуць. Да ўсяго, там зараз будзе ўкраінска-расійская мяжа і поўная ці частковая блакада Крыма з боку Украіны. І патрапіць туды інакш чым на самалёце, і тое — праз Маскву, не атрымаецца. Мяркую, што, апроч унутраных расійскіх авіярэйсаў, там пэўны час не будзе ніякіх авіярэйсаў.

Еўрарадыё: Эксперты кажуць: Крым моцна змяніў геапалітычны расклад сілаў у свеце… А што канкрэтна ён змяніў?

Дзяніс Мельянцоў: Ніякіх вялікіх зменаў у раскладзе сіл не адбылося. Але важная гэта сітуацыя тым, што вядомы нам “пасляваенны свет”, у якім замацаваныя межы дзяржаў, у якім новы парадак у міжнародным праве, у якім дзяржавы спрабавалі трымацца тых пагадненняў, якія былі дасягнутыя ў Ялце і Патсдаме, — ён паступова разбураецца. Не, пачаў гэты свет разбурацца яшчэ тады, калі развалілася Югаславія, калі NATO правялі аперацыю ў Сербіі і Косава і гэтак далей. Але цяпер Расія, якую шмат хто апошнім часам успрымаў не інакш як аўтазапраўку, паказала зубкі. І гэта моцна засмуціла ЕС і ЗША. Калі раней Еўропа дастаткова талерантна ставілася да таго, што ў Расіі аўтарытарны рэжым, што там парушаюцца правы чалавека — важная краіна, нафта і газ ідуць у Еўропу і санкцый тут асабліва не прыменіш. А тут стварылася сітуацыя, што калі санкцыі не ўжываць, то атрымліваецца, што ўсе прыгожыя словы Захаду пра правы чалавека, дэмакратыю і непарушнасць межаў не больш, чым словы. Захад “згубіць аблічча”. І гэтыя, на першы погляд, несур’ёзныя санкцыі ў выглядзе візавых абмежаванняў, замарозкі рахункаў пэўных чыноўнікаў, яны прыводзяць да сур’ёзных палітычных зменаў. Калі раней Расія была моцна ўключаная ў глабальную эканоміку, то цяпер існуе пагроза лёгкай версіі “халоднай вайны”, падчас якой напрацаваныя за апошнія 20 гадоў эканамічныя сувязі паміж Расіяй і Захадам пачнуць ірвацца. І тут можа быць шмат розных наступстваў.

Еўрарадыё: Да прыкладу?

Дзяніс Мельянцоў: Калі супраць Расіі ўводзяць нават такія мізэрныя санкцыі, яна, як краіна з вялікай ганарлівасцю, мусіць нешта рабіць у адказ. Будуць санкцыі ў дачыненні да ЗША, будуць выводзіцца расійскія грошы з заходніх банкаў і наадварот, а ў выніку Расія будзе ператварацца ў такую “аўтаркію”. А гэта азначае, што саюзныя з Расіяй краіны, Беларусь, апынуцца па другі бок “іржавай сцяны”. Ужо наладжаныя сістэмы бяспекі будуць бурыцца, і тая ж сумесная акцыя Расіі і ЗША ў Сірыі пад пагрозай. Тая ж Сірыя можа стаць новым В’етнамам. Вайны, канешне, ніякай паміж ЗША і Расіяй не будзе, але канфлікты, якія будуць паўтараць канфлікты “халоднай вайны” паміж двума варожымі лагерамі, цалкам верагодныя.

Еўрарадыё: Каб не быць уцягнутымі ў ваенны канфлікт, мы, паводле законаў ваеннага часу, возьмем і канфіскуем на сваю карысць усю расійскую ваенную маёмасць, што знаходзіцца на нашай тэрыторыі, — і дзяржаве прыбытак, і ў канфлікт не ўцягнуць…

Дзяніс Мельянцоў: На дадзеным этапе Беларусь не можа так паводзіць сябе ў адносінах з Расіяй. І сілы не роўныя, і Расія тая сіла, якая падтрымлівае беларускую эканоміку. І нейкім чынам канфліктаваць з Расіяй у такі перыяд — гэта азначае самазабойства. На прыкладзе Украіны мы бачым, што азначае канфліктаваць з Расіяй у палітычнай плоскасці, не кажучы ўжо пра вайскова-палітычную. Да ўсяго, як я казаў, Беларусь — вайсковы саюзнік Расіі, і калі будзе абвешчаны стан вайны, а Расія зробіцца ваюючым бокам, то Беларусь будзе абавязаная дапамагаць Расіі. Гэта не азначае, што мы мусім адразу задзейнічаць сваё войска, але ў парадку абгаворвання — якім чынам Беларусь можа дапамагчы? — такія кансультацыі мусяць адбывацца. Такім чынам, калі Расія стане ваюючай дзяржавай, то яна так ці інакш змусіць Беларусь прыняць удзел у гэтым канфлікце. Адна справа — “лакальная” аперацыя Расіі ў Грузіі. Тады Беларусь магла згуляць на супярэчнасцях паміж Еўрасаюзам і Расіяй. Быў спадзеў, што ЕС нешта прапануе ў межах таго ж Усходняга партнёрства. А цяпер сітуацыя іншая. Найперш, Беларусь убачыла, што асаблівых выгад ад супрацоўніцтва з ЕС няма. Да ўсяго, беларуская ўлада вельмі ўважліва адсочвала, што будзе рабіць Захад у сувязі з сітуацыяй ва Украіне — ці гатовы ён дапамагаць істотна, а не толькі маральна, ці гатовы нешта сур’ёзнае прапаноўваць. Атрымалася, што не. І тут ужо поле для манеўра ў беларускай улады нашмат меншае, чым яно было ў 2008 годзе. Будзе вялікае дыпламатычнае супрацьстаянне паміж Беларуссю і Расіяй: Беларусь будзе імкнуцца не прызнаваць вынікі рэферэндуму, але калі Расія паставіць сабе на мэце даціснуць, то яна дацісне.

Еўрарадыё: Чым нам такое прызнанне можа выйсці?

Дзяніс Мельянцоў: Калі беларускі ўрад прызнае факт рэферэндуму і анексіі Расіяй Крыма, то будзе пагаршэнне палітычных адносінаў паміж Украінай і Беларуссю. Ажно, магчыма, да байкоту беларускіх тавараў, эмбарга і нават да ўвядзення візавага рэжыму. У нас жа з рускімі няма мяжы і шмат хто адтуль, непажаданы для ўкраінцаў, можа паехаць праз нас. У нас жа з Украінай вялікі таваразварот — калі мяжа і візавы рэжым будуць уведзеныя, то гэта прывядзе да эканамічных стратаў. Што адаб’ецца і на дабрабыце простага беларуса.

Еўрарадыё: Расія выстаўляе Украіне ўмовы, на якіх яна гатовая замірыцца. Сярод іншага — патрабаванне федэралізацыі Украіны. Якое права мае адна краіна настойваць на фактычным падзеле іншай суверэннай дзяржавы — на некалькі федэральных акруг?

Дзяніс Мельянцоў: Ніякага — з юрыдычнага гледзішча і з гледзішча міжнароднага права. Гэтак жа, як яна не мела ніякага права забіраць сабе Крым. Але тут мы маем рэчаіснасць і права моцнага. І гаворка ідзе пра інтарэс Расіі. Калі Расія бачыць свой інтарэс у рэгіёне такім чынам, то і выстаўляе такія патрабаванні. Але нават калі казаць глабальна пра міжнароднае права, то яно заўжды вельмі канкрэтна замацоўвае расклад сіл на міжнароднай арэне. І ніколі міжнароднае права не з’яўлялася перашкодай для моцных краінаў, каб яго парушыць. Міжнароднае права — гэта права для маленькіх і слабых краін. А для вялікіх краін гэтага права не існуе. Прыгадайце напад ЗША ў 1983 годзе на Грэнаду, на Ірак, афганскую кампанію, Косава і гэтак далей. Тое ж маем зараз і з Расіяй. Калі там пабачылі, што да ўлады ў Кіеве прыходзяць непажаданыя людзі, калі яны пабачылі пагрозу сваім актывам у Крыме: вайсковыя базы, аэрадромы, флот — яны вырашылі забяспечыць іх недатыкальнасць такім вось чынам. І цяпер, калі з боку кіеўскіх уладаў будзе блакада Крыма і Прыднястроўя, то ў Маскве на парадку дня будзе пытанне, як забраць увесь поўдзень Украіны. Калі не будзе пэўных саступак Маскве ў гэтым пытанні з боку Кіева ці калі не будзе больш вострай рэакцыі Захаду, то Расія можа не спыніцца на Крыме.

Еўрарадыё: З ужо ўведзеных Захадам санкцый смяюцца — на нешта больш жорсткае Захад не здольны?

Дзяніс Мельянцоў: Захад не здольны на санкцыі. Але не таму, што ён слабы — у Захаду ёсць свая рацыя. Развязваць сапраўдную “халодную вайну” ці трэцюю сусветную вайну з ядзернай дзяржавай ніхто не хоча. З-за Крыма, які, па шчырасці, шмат хто сапраўды лічыць рускай зямлёй, якая памылкова апынулася ва Украіне, і рускія яе забралі назад. Не, безумоўна тыя ж ЗША маглі б з дапамогай ваеннай сілы і эканамічных санкцый спыніць Расію, абараніць Украіну, але што б гэта дало ў выніку? Канфрантацыю з ЗША. А гэта зрыў сумесных дзеянняў у дачыненні да Сірыі, місіі ў Іране. А паглядзіце, які цяпер у Расіі патрыятычны шал! Калі ЗША будзе ўзмацняць ціск, то Расія можа нават ў ваенны канфлікт увязацца, нават разумеючы сваю, у параўнанні з Захадам, вайсковую слабасць — на эмоцыях.

Еўрарадыё: Якім чынам можна сёння паўплываць на Расію?

Дзяніс Мельянцоў: На Пуціна праз непублічныя камунікацыі можа паўплываць так званае сусветнае закуліссе. Папулярна яму патлумачыць, якія будуць страты, але не абражаючы яго публічна Гітлерам і не вымагаючы такім чынам ад яго рытарычных рэакцый. Думаю, цяпер гэта і адбываецца: баланс паміж дэманстрацыяй для свайго заходняга грамадскага меркавання таго, што Захад нешта робіць — санкцыі ўводзіць, якія тым не менш неяк ўздзейнічаць на Расію не могуць. А больш сур’ёзныя імпульсы ідуць праз наўпроставую камунікацыю сусветных лідараў з Пуціным.

Еўрарадыё: Якога развіцця падзей можна чакаць ва Украіне?

Дзяніс Мельянцоў: Калі кіеўская ўлада заблакуе Крым і Прыднястроўе, то гэта можа справакаваць Расію на далейшыя дзеянні. Калі Расія паспрабуе забраць паўднёвы ўсход, то, хутчэй за ўсё, будзе, хай не поўна маштабны, але лакальны вайсковы канфлікт, ахвяры і, адназначна, партызаншчына. У Крыме свядомых украінцаў не шмат, а ўсход Украіны — гэта зусім іншы расклад. І там дастаткова чалавечага рэсурсу, каб арганізаваць партызанскае супрацьдзеянне расійскім войскам. А калі будзе вайсковы канфлікт, то можна чакаць і нейкага ўмяшальніцтва і Захаду — калі не наўпроставага ўдзелу, але падтрымка наёмнікамі, прыватнымі арміямі. Далей прагназаваць немагчыма — гэта “сараеўскі варыянт”.

Еўрарадыё: Ці правільна сёння робіць беларуская ўлада, не вызначаючы канкрэтна сваю пазіцыю па сітуацыі ў Крыме?

Дзяніс Мельянцоў: Пазіцыя беларускага ўрада звышмудрая — перасядзець. Маўляў, гэта не наша вайна і барані нас Божа станавіцца на чыйсьці бок. Сёння гэта цалкам апраўданая пазіцыя. Украіна для нас важны партнёр, блізкі народ, у нас супольная мяжа і гэтак далей. Калі беларуская ўлада будзе паслядоўная ў адстойванні свайго нейтралітэту, нават у межах усіх гэтых вайскова-палітычных дамоўленасцяў, то гэта будзе найбольш пазітыўная і мудрая палітыка.

Фота: Змітра Лукашука