Віцэ-міністр МЗС Чэхіі: Да Беларусі ў нас стаўленне “давярай, але правярай”

Намеснік міністра МЗС Чэхіі Пэтр Друлак наведаў Мінск 27 і 28 красавіка. Ён правёў афіцыйныя кансультацыі з Міністэрствам замежных спраў Беларусі, а таксама сустрэўся і з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці. Галоўная мэта візіту — інфармаваць прадстаўнікоў Беларусі і Чэхіі аб стане ўзаемаадносінаў паміж нашымі краінамі.

Еўрарадыё: Як вы ахарактарызуеце стан адносін паміж Беларуссю і Чэхіяй? Ці змяніліся яны за апошні год?

Пэтр Друлак: Ужо шмат гадоў мы паспяхова развіваем адносіны з Беларуссю, бяром удзел у мадэрнізацыі беларускай эканомікі, маем шчыльныя культурныя ўзаемаадносіны. Увогуле, нашы эканамічныя стасункі развіваюцца вельмі паспяхова. Чэшскія фірмы паспяхова працуюць у галіне нафтахімічнай прамысловасці, транспартнай інфраструктуры, вытворчасці прадуктаў харчавання, мадэрнізацыі сельскай гаспадаркі. А вось развіццё палітычных адносінаў было доўгі час блакаванае праз розніцу ў поглядах на тое, як мусіць выглядаць грамадства, як павінная адбывацца яго дэмакратызацыя.

Чэхія як краіна Еўрасаюза мае адрозныя ад Беларусі погляды. Але ў апошні год мы з радасцю назіраем, як ваша краіна адыгрывае пазітыўную ролю ў рэгіёне. Гэта тычыцца і пасярэдніцтва ў мірных перамовах па Украіне, і таго, як яна бароніць свой суверэнітэт. Мяркуем, што цяпер мы знаходзімся ў сітуацыі, калі паступова адчыняюцца дзверы для пабудовы доўгатэрміновых адносінаў, якія грунтуюцца на даверы. Праўда, тут не варта чакаць нейкіх радыкальных, хуткіх змен, бо для сапраўднай нармалізацыі адносінаў беларускі бок павінен выканаць шэраг умоваў.

Еўрарадыё: А як канкрэтна змянілася стаўленне ў Чэхіі да Беларусі і Лукашэнкі ў выніку “мінскіх перамоў”?

Пэтр Друлак: Тут ёсць, так бы мовіць, два ўзроўні фармавання стаўлення да Беларусі. Першы ўзровень — беларуская знешняя палітыка, другі — яе палітыка ўнутраная. На ўзроўні знешняй палітыкі мы ў апошні год адзначаем пазітыўныя змены ў дыпламатычных адносінах паміж Беларуссю і Захадам. І тут не апошнюю ролю адыграў і сам прэзідэнт Беларусі. А вось у выпадку з унутранай палітыкай мы задаём пытанне: “У якой ступені гэтыя змены ў знешняй палітыцы будуць суправаджацца зменамі ў палітыцы ўнутранай?” Тое, у якой ступені ўнутраная палітыка будзе набліжацца да еўрапейскіх стандартаў, гэта, вядома, унутранае рашэнне Беларусі, але мы чакаем, у якім кірунку будзе развівацца сітуацыя ў гэтай сферы.

Еўрарадыё: Пра тое, што “для сапраўднай нармалізацыі адносінаў беларускі бок павінен выканаць шэраг умоў”, кажуць даўно, але сітуацыя ў свеце змяняецца, і, можа, сёння Еўрасаюз гатовы адмовіцца ад часткі сваіх патрабаванняў?

Пэтр Друлак: Еўрасаюз — гэта грамадства, пабудаванае на пэўных правілах і на выкананні гэтых правіл. Нехта лічыць, што гэта ідзе нам на карысць, нехта — наадварот. Тым не менш, працуе гэта так: калі еўрапейскія краіны дамовяцца пра нейкія ўмовы, то яны надалей іх прытрымліваюцца. Таму я лічу, што ЕС наўрад ці захоча забыцца пра нейкія прынцыпы, правілы, якія ён устанавіў. Еўрасаюз робіць усім сваім партнёрам, не толькі Беларусі, пэўныя прапановы, але і выстаўляе канкрэтныя ўмовы, на якіх гэтыя прапановы могуць быць рэалізаваныя. І гэта ўжо справа краін-партнёраў: будуць яны выконваць тыя ўмовы ці не.

Магчымы прыезд Лукашэнкі на саміт у Рыгу: нішто не выключана, нічога не забаронена і ўсё можна абмяркоўваць

Еўрарадыё: У канцы траўня ў Рызе пройдзе саміт “Усходняга партнёрства”, які ў Маскве ўжо паспелі назваць антырасійскім. Як да такіх заяў паставіліся ў Празе?

Пэтр Друлак: Нам вельмі шкада, што Масква ўспрымае “Усходняе партнёрства” як нешта антырасійскае. Гэтая ініцыятыва такой не задумвалася і ніколі не рэалізоўвалася такім чынам. Галоўная мэта ініцыятывы — дапамога іншым краінам, якія ў такой дапамозе зацікаўленыя і якія яе вартыя. Дапамога ў мадэрнізацыі гэтых краін, у набліжэнні іх да еўрапейскіх стандартаў развіцця грамадства. Ніколі мы не выключалі са спісу краін, з якім магчымае такое супрацоўніцтва, і Расію. Маскве быў прапанаваны падобны да “Усходняга партнёрства” праект, які атрымаў назву “Стратэгічнае партнёрства”.

Еўрарадыё: Вы лічыце “Усходняе партнёрства” паспяховым праектам? Бо апошнім часам шмат кажуць пра неабходнасць мадэрнізацыі самой гэтай ініцыятывы. Праўда, у праекце рэзалюцыі “рыжскага саміта” нічога пра гэтую мадэрнізацыю няма…

Пэтр Друлак: Галоўным пасланнем “рыжскага саміта” ёсць тое, што “Усходняе партнёрства” будзе працягвацца, будзе развівацца. Бо вядома, што ўсе 6 краін-партнёраў зацікаўленыя ў гэтай ініцыятыве. А калі так, то праект будзе існаваць і далей. Што да паспяховасці самой ініцыятывы… Разумееце, “Усходняе партнёрства” — гэта хутчэй каталізатар для працэсаў, якія мусяць развівацца ўнутры краін-партнёраў. Але галоўны рухавік для гэтых працэсаў знаходзіцца ў саміх гэтых краінах — мы не можам звонку змяняць тое, што адбываецца ўнутры вашага дома. Мы можам быць толькі каталізатарам для станоўчых змен, якія будзеце рабіць вы самі. І, да прыкладу, Грузія цягам апошняга года зрабіла вельмі вялікі крок на шляху да Еўрасаюза. Тое ж можна сказаць і пра Малдову з Украінай. Беларусь, Арменія і Азербайджан таксама выказваць цікавасць да “Усходняга партнёрства”, але тут нам трэба шукаць мадэлі супрацоўніцтва з гэтымі краінамі. Бо развіццё больш інтэнсіўных адносінаў з Беларуссю заўжды сустракала палітычныя перашкоды. Пытанні дэмакратыі, свабоды слова і палітычных зняволеных — гэта важныя пытанні, на якіх грунтуецца “Усходняе партнёрства”. У нас у пэўны момант увогуле склалася ўражанне, што Беларусь не мае цікавасці да паглыблення эканамічных адносінаў з ЕС. Але ў апошні год бачна, што Беларусь змяняе сваю пазіцыю, і наша супрацоўніцтва можа быць паглыбленае.

Кожная з 6 краін-партнёраў мае розныя чаканні ад “Усходняга партнёрства”, і таму, мяркую, у далейшым будзе адбывацца пэўная дыферэнцыяцыя адносінаў паміж Еўрасаюзам і кожнай з краін партнёрства. Але нягледзячы на ўсе адрозненні, нам удасца захаваць і агульныя для ўсіх краін праекты: у галіне энергетыкі, мадэрнізацыі эканомікі ці дапамогі ў галіне дзяржаўнага кіравання. У гэтых праектах і Беларусь заўжды брала ўдзел. Таму я не бачу прычын для згортвання “Усходняга партнёрства”.

Еўрарадыё: У “матэрыяльным” баку супрацоўніцтва Беларусь сапраўды зацікаўленая, а вось у дэмакратычных рэформах — не факт…

Пэтр Друлак: Адзін з прынцыпаў “Усходняга партнёрства” — большае за большае. Ёсць праекты, якія ЕС гатовы рэалізаваць незалежна ад палітычнай сітуацыі ў краіне. Але гэта не датычыць большасці праектаў. Адносна іх ЕС выстаўляе шэраг умоў, на падставе якіх гэтыя праекты могуць ажыццявіцца. Разумееце, для еўрапейскіх палітыкаў дастаткова складана знаходзіць апраўданне супрацоўніцтва з рэжымамі, якія лічацца рэпрэсіўнымі. І таму мы хочам, каб краіна, з якой мы плануем паглыбленае супрацоўніцтва, прытрымлівалася галоўных правілаў развіцця дэмакратычнага грамадства. Краіна-партнёр павінная вырашыць: як далёка яна хоча ісці ў такім супрацоўніцтве.

Еўрарадыё: А пра што сведчаць частыя апошнім часам візіты еўрачыноўнікаў у Беларусь?

Пэтр Друлак: Яны едуць, каб падтрымліваць развіццё еўрапейскіх перспектыў у вашай краіне, вітаць іх. Але ні ў якім разе іх візіты не азначаюць, што ЕС гатовы закрыць вочы на наяўныя праблемы ці што ён гатовы адмовіцца ад нейкіх сваіх прынцыпаў.

Еўрарадыё: Вы ў шчырасць афіцыйнага Мінска верыце? Было ўжо пацяпленне напярэдадні выбараў 2010 года, а тут зноў прэзідэнцкія выбары набліжаюцца…

Пэтр Друлак: Асабіста я лічу, што неабходна сур’ёзна ўспрымаць тое, што адбываецца ў Беларусі цягам апошняга года. З іншага боку, ёсць старая прымаўка: “Давярай, але правярай”. Вы прыгадалі падзеі пяцігадовай даўніны, і тут я мушу падкрэсліць: пагаршэнне адносінаў паміж ЕС і Беларуссю было выкліканае тым, што існавалі пэўныя чаканні, але яны не спраўдзіліся. Таму мы сталі больш асцярожнымі ў дачыненні да Беларусі і будзем вельмі ўважліва сачыць за развіццём сітуацыі як да пачатку выбараў, так і пасля іх.

Еўрарадыё: Шмат спрэчак наконт таго, ці паедзе Лукашэнка на саміт у Рыгу. Як вы лічыце, ці трэба яго туды запрашаць? І ці можа ён туды паехаць, калі знаходзіцца ў спісе асоб, якім забаронены ўезд у ЕС?

Пэтр Друлак: Беларусь будзе запрошаная да ўдзелу ў саміце гэтак жа, як і ўсе астатнія краіны. І цяпер гэта пытанне дыпламатыі краіны-старшыні Латвіі. Яе задача — забяспечыць прысутнасць на саміце краін-удзельніц адпаведным чынам. Што да тэхнічнай магчымасці паездкі кіраўніка Беларусі, гэта пытанне дыпламатычных перамоў — нішто не выключана, нічога не забаронена і ўсё можна абмяркоўваць.

Для краін NATO ваеннай пагрозы няма, а вось у іншых краін сітуацыя больш складаная

Еўрарадыё: Пытанне крыху правакацыйнае: скажыце — чый Крым?

Пэтр Друлак: І з пункту гледжання Чэхіі, і з пункту гледжання еўрапейскага, Крым украінскі. Цяпер ён акупаваны, але з юрыдычнага пункту гледжання гэта частка Украіны. Гэтак жа для нас несумненна і тое, што Расія бярэ ўдзел у ваенных аперацыях на ўсходзе Украіны. Ёсць доказы таго, што там ваююць як мясцовыя жыхары, так і расіяне, якія належаць да расійскіх рэгулярных фармаванняў. Пры тым, што Расія гэтага афіцыйна не прызнае. Але Расія не прызнавала і калі акупавала Крым — гэты факт Уладзімір Пуцін прызнаў толькі некалькі месяцаў таму. Так і з Данбасам: ваююць там і мясцовыя жыхары, якія не прынялі ўлады Кіева, але пэўную дапамогу яны атрымліваюць з Расіі дакладна. І скажу шчыра: пераважная большасць чэшскага грамадства асуджае дзеянні Расіі як адносна Крыма, так і адносна ўсходу Украіны. Хоць праўда і тое, што ў Чэхіі, як і ў іншых еўрапейскіх краінах, гучыць шмат прапаганды і дэзінфармацыі з боку Крамля. І гэта прыводзіць да таго, што нязначная частка чэшскага грамадства няправільна разумее сітуацыю ва Украіне. Не думайце, я не хачу сказаць, што ў Кіеве ўсё ў парадку. Улада мае шмат праблем і дапускае шмат памылак. Але гэта не адмяняе таго, што ў Кіеве легітымная ўлада, якая супрацьстаіць агрэсіі. А пад такім ціскам лёгка дапусціць памылкі.

Еўрарадыё: Ці бачыць Еўрасаюз пагрозу для сябе ва ўкраінскім канфлікце?

Пэтр Друлак: Калі казаць пра пагрозу ваеннага нападу адной краіны на іншую, то яе на сёння для еўрапейскіх краін, на маю думку, не існуе. Але існуюць пагрозы іншыя. Яны не непасрэдная, але гэта робіць іх доўгатэрміновымі і яшчэ больш небяспечнымі. Я кажу пра галоўныя правілы светаўладкавання. І самае галоўнае з гэтых правіл — павага да тэрытарыяльнай цэласнасці і незалежнасці кожнай краіны. 20 гадоў таму Украіна адмовілася ад ядзернай зброі ў абмен на міжнародныя гарантыі. І тое, што цяпер Расія здзяйсняе супраць Украіны, разбурае міжнародныя гарантыі. Сітуацыя закранае не толькі Украіну, але і міжнародныя адносіны ўвогуле. Бо калі ёсць міжнародныя адносіны, дзе няма правілаў, то выбухае вайна ўсіх супраць усіх. І гэта самае небяспечнае наступства ўкраінскага крызісу.

Еўрарадыё: Вы сказалі, што ваенны напад еўрапейскім краінам не пагражае. А Беларусі? Бо тое ж збліжэнне нашай краіны з Захадам вельмі не падабаецца Усходу.

Пэтр Друлак: Такую пагрозу я магу выключыць для ўсіх краін NATO, бо ўпэўнены, што Расія не будзе так рызыкаваць. А вось у іншых краін сітуацыя нашмат больш складаная. Безумоўна, Расія звяртае ўвагу на тое, што ёй прыносіць уцягванне ў канфлікт ва Украіне. А тут затраты нашмат перавышаюць прыбытак. І таму я лічу, што зараз Расія будзе больш уважлівая як да свайго ўцягнення ў канфлікт ва Украіне, так і ў сваіх адносінах з іншымі краінамі.

Еўрарадыё: Але як спыніць канфлікт на Данбасе: пастаўкамі зброі ці перамовамі?

Пэтр Друлак: Вырашэнне канфлікту можна быць толькі дыпламатычнае і палітычнае — пастаўкі зброі ва Украіну не дапамогуць, а толькі пагоршаць сітуацыю. І роля Беларусі ў дыпламатычным вырашэнні канфлікту вельмі важная. 

Фота: Змітра Лукашука